اردبیل
بارانا
اردبیل، خلخال،مشکین شهر، گرمی، بیله‌سوار و پارس‌آباد از شهرهای مهم استان و شهر تاریخی و مذهبی اردبیل، مرکز آن است.استان اردبیل در سال ۱۳۷۵ حدود ۰۱۱/۱۶۸/۱ نفر جمعیت داشته است که ۷/۴۸ درصد آن شهرنشین، ۱/۵۱درصد آن روستانشین و ۲/۲ درصد دیگر آن غیر ساکن و عشایر بوده‌اند. از استان اردبیل ۵/۲۸۲ کیلومتر باجمهوری آذربایجان مرز مشترک دارند. در ۱۵۹ کیلومتر از مرز مشترک رودهای ارس و بالهارود جریان دارند. دونقطه اصلاندوز و بیله سوار مغان با جمهوری آذربایجان ارتباط زمینی دارد. محور اردبیل - آستارا (گردنه حیران)نزدیکترین راه ارتباطی استان با مرکز کشور است. این راه شهرستان‌های استان اردبیل را از راه رشت و قزوین به‌تهران وصل می‌کند. قله سبلان با ۴۸۱۱ متر ارتفاع بلندترین نقطه این استان است و در شمال غربی شهرستان‌اردبیل واقع شده است.
آب و هوا
جغرافیای عمومی شهرستان اردبیل از ارتفاعات کوهستان‌های سبلان، طالش و بزغوش، متأثر است.بیشتر نواحی اردبیل بیش از ۳ هزار متر از سطح دریا ارتفاع دارد. قله سبلان با ارتفاع ۴۸۱۱ متر در شمال غربی‌این شهرستان واقع شده و در اعتدال هوای آن نقش عمده‌ای دارد. شهرستان اردبیل از مناطق سردسیر ایران است‌و بین ۵ تا ۸ ماه در سال سرد است. زمستان‌های بسیار سرد و تابستان‌های معتدل از ویژگی‌های آب و هوائی‌اردبیل است.
تاریخ و فرهنگ - استان اردبیل
تاریخ استان اردبیل با تاریخ سرزمین آذربایجان در آمیخته است. بسیاری از مورخان اسلامی‌بنای شهر اردبیل را به فیروز پادشاه ساسانی (۴۸۹ - ۴۵۷ م) نسبت می‌دهند و بر همین اساس شهر اردبیل بیش‌از ۱۵۰۰ سال قدمت تاریخی دارد. اردبیل در زمان هخامنشیان اهمیت سیاسی و نظامی مهمی داشت و مرکزاستقرار اردوی ایران جهت حفظ و نگهداری مرزهای شمالی ایران بود. به روایت اوستا، زردشت پیامبر ایرانی درکنار رود «دائی‌یتا» که امروزه ارس نامیده می‌شود به دنیا آمده و کتاب خود را در کوهستان سبلان تحریر کرده وبرای ترویج دین خود به شهر اردبیل روی آورده است.
در زمان حمله عرب‌ها به ایران (۲۲ هجری قمری) اردبیل بزرگترین شهر آذربایجان بود که به دست سپاهیان‌اسلام افتاد. بین سال‌های ۲۶۷ تا ۳۱۷ ه. ق این شهر مرکز حکمرانی طایفه بنی ساج بود که حکومت را از مراغه‌به اردبیل انتقال داده بودند. اردبیل تا حمله مغول مرکز حکومت آذربایجان بود. شاه اسماعیل برای تشکیل‌حکومت واحد ایرانی از اردبیل قیام کرد و تبریز را در سال ۹۰۶ ه.ق پایتخت رسمی ایران قرار داد. در دوره‌صفوی اردبیل از لحاظ سیاسی و اقتصادی سرآمد شهرهای ایران بود. این شهر در مسیر شاهراه تجاری ایران واروپا قرار داشت و ابریشم و مال التجاره وارده از گیلان از طریق اردبیل به اروپا صادر می‌شد.
علاوه بر اهمیت جاذبه‌های طبیعی و تاریخی که زمینه مناسبی را برای توسعه اقتصادی - اجتماعی استان‌اردبیل فراهم آورده‌اند، موقعیت استراتژیک این استان بویژه از نظر توریسم عبوری و بازرگانی، این شهر را دراهمیت درجه اول قرار داده است. گرایش‌های قومی و فرهنگی اخیر که مابین آذربایجان ایران و جمهوری‌آذربایجان بوجود آمده جریان توریستی دائمی مابین این جمهوری و استان اردبیل را گسترش داده است.
شهر اردبیل
مورخان قدیم، اردبیل را واژه ای اوستایی دانسته اند که از دو کلمه "ارتا" (مقدس) و "ویل" (شهر) که معنی شهر مقدس را می دهد. بسیاری از مورخان اسلامی بنای این شهر را به فیروز پادشاه ساسانی نسبت می‌دهند و نام آن را "باذان پیروز" نامیده اند.
چنین می‌نماید که این شهر بیش از 1500 سال قدمت تاریخی دارد. به روایت اوستا، زردشت پیامبر ایرانی درکنار رود "دائی یتا " که امروزه ارس نامیده می شود به دنیا آمد و در کوه سبلان کتاب خود را نوشت و برای ترویج دین خود، به شهر "باذان پیروز" رفت. عده ای به او ایمان آوردند و در این ناحیه جنگی بین زردشتیان و بت پرستان روی داد که دراین جنگ زردشتیان بر همه روستاها و قصبه های اطراف اردبیل دست یافتند و به افتخار این پیروزی آتشکده ای در اردبیل بنا کردند که آثار آن هنوز در سه فرسنگی این شهر در دهکده‌ای به نام آتشگاه باقی مانده است.
در دوران حکومت انوشیروان پیروان مزدک که از جان خود میترسیدند به اطراف ایران می‌گریختند و عده ای هم به اردبیل گریختند. مزدکیان از مخالفان حکومت ساسانی و خلافت بنی امیه در اردبیل بودند که دائماُ دستور پیگرد و توقیف آنان صادر می شد.
اهمیت مساْله مزدکیان، خلفای بنی امیه را برآن داشت تا پایتخت را از مراغه به اردبیل انتقال دهند. در زمان هشام از خلفای بنی امیه، طوایف بارین خزر به آذربایجان حمله و شهر را غارت کردند. اردبیل در زمان عباسیان مرکز ایالت آذربایجان بود.
در سال 617 هجری مغولان پس از حمله به ایران اردبیل را غارت کردند. در زمان هلاکوخان، مرکز فرمانروایی اردبیل به مراغه منتقل شد و در زمان آباقاخان، تبریز پایتخت حکومت ایلخان شد.
در دوره حکومت تیموریان، امیر تیمور در اردبیل به خدمت شیخ صفی الدین رسید و به درخواست شیخ، هزار نفر از اسیران را آزاد کرد. پس از فوت شیخ صفی الدین، این شهر قبله صوفیان شد و اکثر پیروان طریقت به این شهر روی آوردند. شاه اسماعیل از اردبیل قیام کرد و حکومت واحد ایرانی را تشکیل داد و ملوک الطوایفی را از بین برد.
در زمان صفویه هرکس گناهی مرتکب می شد به اردبیل پناهنده می شد و از هر گونه آسیبی در امان می ماند. از این رو، به دارالامان نیز معروف بود و بعضی آن را دارالارشاد نیز گویند. این شهر در جنگ ایران و روسیه تا زمانی که عهدنامه ترکمانچای تنظیم شد در اشغال روسها بود. در این زمان (1245 هـ.ق) همه اشیاء قیمت و بی همتای مقبره شیخ صفی الدین و زینت آلات دیگر مقبره ها و کتاب های مهم کتابخانه اردبیل که شاه عباس وقف کرده بود و از کتابهای خطی نفیس وبی نظیر و بی همتا بود غارت شد.
این اشیاء و کتابهای نفیس هم اکنون در موزه های مسکو و لنینگراد نگهداری می شود. در زمان سلسله قاجار، پس از انتقال ولیعهدنشین از اردبیل به تبریز، این شهر از رونق افتاد و دچار رکود اقتصادی شد. رویدادهایی مانند زمین لرزه هایی پیاپی، هجوم قبایل و اقوام گوناگون، و تاخت و تازهای بیگانگان رفته رفته سبب شد اردبیل از پیشرفت وترقی بازماند.
دریاچه شورابیل - اردبیل
این دریاچه با ۱۲۰ هکتار مساحت در جنوب شهر اردبیل واقع شده و آب آن نیز شوراست. کناره‌های دریاچه شورابیل از مراکز عمده تفرجگاهی شهر اردبیل است. اهالی اردبیل، اوقات فراغت وروزهای تعطیل آخر هفته خود را در اطراف این دریاچه می‌گذرانند. پیرامون این دریاچه شهربازی کودکان،تفرجگاه عمومی و اقامتگاه احداث شده است.
بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی
محل کنونی بقعه شیخ صفی الدین حدود 700 سال پیش باغ بزرگی بنام اسفریس بوده است که شیخ صفی الدین اردبیلی در بخشی از آن باغ بزرگ به ارشاد و تدریس مریدان خود میپرداخت.
شیخ صفی الدین اردبیلی در سال 735 هجری قمری در سن 75 سالگی درگذشت وی از بزرگان عرفان و تصوف در ایران به شمار می رفت و از نفوذ مذهبی بالایی برخوردار بود.
از شیخ صفی آثار مکتوبی چون دیوان اشعار و تفسیر قرآن کریم برجای مانده است.
طبق وصیت وی او را در محل تدریسش و در مدرسه خود با ساختن یک برج مقبره ای بنام الله الله دفن کرده اند. وجه تسمیه آن وجود نام مبارک الله در متن ساقه برج آن با خط بنایی معقلی است.
فرزندان شیخ یک به یک به عنوان مرشد خانقاه، جانشین پدر میشدند و این سیر تحول ارشاد در خانقاه اردبیل توأم با افزایش قدرت مردمی این خانقاه در دوره ای از تاریخ ایران جریان داشت که حکومت مرکزی مستقلی به مفهوم جامع کلمه در کشور وجود خارجی نداشت و بالاخره این حرکت سریع مذهبی در خانقاه اردبیل پس از 72 سال منتج به وصول مقام ارشاد به اسماعیل صفوی پسر حیدر شد.
در دوره حکومت شاه اسماعیل تمام انرژی او مصروف ساماندهی اوضاع کشور بود و فرصت و توجه کافی به امر ساماندهی مقابر اجدادش برای او فراهم نشد و فقط اقدام به ساخت بخشی بنام دارالحدیث در بقعه کرد که بعدها این قسمت ویران شده و امروزه آثاری از آن باقی نیست.
پس از شاه اسماعیل شاه طهماسب اول که جانشین وی بود با ساختن بخشی بنام قندیل خانه مجموعه قبور موجود در بقعه را با سالنی بهم متصل کرد و نظم بخشید.
